Migracje Żydów na ziemie polskie w XI-XV w. Pierwsi Żydzi, którzy pojawili się przejazdem w X w. w Polsce, trudnili się przede wszystkim kupiectwem, w tym zyskownym handlem niewolnikami. Wkrótce jednak prześladowania zmusiły wiele rodzin żydowskich do przeniesienia się na stałe na ziemie polskie, gdzie znaleźli bezpieczne schronienie.

Brakteat hebrajski z czasów Mieszka Starego z wyobrażeniem popiersia w hełmie z gałązką. Umiejętności Żydów w zakresie produkcji monet wykorzystywał m.in. książę Mieszko III Stary, który oddał im w dzierżawę mennicę w Gnieźnie. Na małych, jednostronnie bitych monetach zwanych brakteatami żydowscy mincerzy umieszczali w języku hebrajskim różne napisy, w tym własne imiona.

Umowa z połowy XI w. zawarta przez Żydów, właścicieli wsi Mały Tyniec z możnowładcą śląskim Piotrem Włostowicem w sprawie wykupu tej wsi. Udzielając pożyczek na wysoki procent Żydzi często przejmowali dobra od niewypłacalnych dłużników. Możnowładcy i książęta wykupywali zastawione włości od Żydów, przeznaczając je na ogół na cele kościelne.

Św. Wojciech przyprowadza do księcia Bolesława (czeskiego) Żydów handlujących niewolnikami, kwatera z drzwi katedry w Gnieźnie, ok. 1170 r. Według relacji kronikarza Anonima zwanego Gallem księżna Judyta, żona Władysława Hermana, za własne pieniądze wykupywała chrześcijan z niewoli u Żydów.

Satyryczna płaskorzeźba przedstawiająca Żydów z maciorą. Kapitel z katedry w Gnieźnie, 2 poł. XIV w. Żydzi nie spożywali mięsa wieprzowego, ponieważ uważali je za nieczyste. Według Talmudu świnia jest jedynym zwierzęciem parzystokopytnym, które nie przeżuwa pokarmu i stąd nie może być uznana za koszerną. Przedstawianie Żydów ze świnią było więc formą drwiny z ich religii.

Kazimierza pod Krakowem - jedna z największych gmin żydowskich średniowiecznej Polski. Sztych z dzieła H. Schedla Liber Chronicorum (Norymberga 1493). W największych miastach polskich tworzyły się osobne dzielnice zamieszkałe wyłącznie przez Żydów. Pod koniec XV w. po wysiedleniu Żydów z Krakowa, w pobliskim Kazimierzu powstała duża gmina żydowska, która mogła się poszczycić okazałą, murowaną synagogą.

Żydowscy kupcy wypędzani przez Jezusa ze świątyni. Poliptyk z kościoła św. Katarzyny w Krakowie z ok. 1470 r. Żydzi prowadzili działalność bankową, wymieniali pieniądze i pomagali oceniać ich faktyczną wartość. Przy okazji czerpali z tego tytułu duże zyski. Niektórzy z nich, jak na przykład Lewko z Krakowa, zostawali bankierami królów i książąt.

Wyobrażenie Żydówki Esterki, według legendy kochanki króla Kazimierza Wielkiego. Jedyną wzmiankę o urodziwej Esterce, w której rzekomo kochał się król Kazimierz zamieścił Jan Długosz (zm. 1480) w swojej kronice. Z tego związku mieli urodzić się dwaj synowie. Kronikarz dowodził, że to właśnie dzięki jej wstawiennictwu Żydzi polscy cieszyli się wówczas wieloma przywilejami.

Żydzi w szatach modlitewnych. Witraż z katedry we Włocławku, ok. 1360 r. Tałes - prostokątny i biały szal z frędzlami wzdłuż krótszych boków, nakładany jest od wieków przez Żydów w czasie modlitwy. Zaszczyt jego noszenia przysługuje tylko mężczyznom żonatym.

Pierwsi Żydzi osiedlili się w Polsce w XI - XII w., po tym jak w czasie krucjat krzyżowcy, w drodze do Ziemi Świętej, gromili gminy żydowskie w Europie Zachodniej. Masowy napływ miał jednak miejsce dopiero od XIV w. po fali prześladowań, spowodowanych oskarżeniami Żydów o wywołanie epidemii dżumy, tzw. czarnej śmierci. Książęta i królowie polscy, licząc, że Żydzi doprowadzą do szybszego rozwoju gospodarczego kraju, otoczyli ich szczególną opieką i obdarzyli przywilejami, które określały prawa oraz obowiązki obu stron. Najstarszy przywilej dla Żydów wydał w Kaliszu książę Bolesław Pobożny w 1264 r. Podstawowym zajęciem ludności żydowskiej był handel i rzemiosło. W mniejszym stopniu trudnili się Żydzi pożyczaniem pieniędzy na procent. Wykorzystując umiejętności rzemieślnicze, książęta zatrudniali ich także w mennicach przy biciu monety. Żydzi osiedlali się w dużych miastach, leżących na uczęszczanych szlakach handlowych, gdzie budowali synagogi i cmentarze.

Najstarszy żydowski pomnik nagrobny w Polsce pochodzący z 1203 r. z Wrocławia. Macewa z białego piaskowca, odnaleziona w roku 1917 w fundamentach katedry wrocławskiej, poświęcona kantorowi Dawidowi synowi Sar Szaloma. Biedniejszym Żydom stawiano tylko drewniany nagrobek.