Karta tytułowa kodeksu Józefa Karo Szulchan Aruch (Nakryty stół) z uzupełnieniami Mojżesza Isserlesa, Kraków 1594. Józef Karo (1488-1575), Żyd hiszpański, później rabin safedzki w Galilei napisał kodeks prawa i przepisów rytualnych Żydów sefardyjskich, zamieszkujących południowo-zachodnią część Europy. Do zwyczajów Żydów aszkenazyjskich przystosował ten kodeks uczony i założyciel jesziwy w Krakowie, Mojżesz Isserles (ok. 1520-1572).

36 strona statutu organizacyjnego kahału w Krakowie z 1595 r. Statut kahału krakowskiego składał się z 93 paragrafów i regulował działalność gminy, począwszy od jej organizacji, a skończywszy na życiu prywatnym jej członków. Wzorowały się na nim prawie wszystkie późniejsze statuty kahalne w Koronie i na Litwie.

Przywilej dla Żydów w Żółkwi nadany przez króla Jana III Sobieskiego z 1687 r. W miastach prywatnych status prawny Żydów określały przywileje panów włości. Z reguły prawa te były korzystniejsze dla Żydów niż w miastach królewskich, gdzie władze miejskie usiłowały ograniczyć ich działalność gospodarczą.

Artykuły dotyczące Żydów z konstytucji sejmowej z 1565 r. Istotne wpływ na sytuację Żydów w Polsce miał sejm, który wydał szereg ustaw określających ramy ich działalności gospodarczej.

Sąd rabinów w Wilnie. Spory między Żydami były według prawa Rzeczypospolitej rozpatrywane przez sądy rabinów. Obowiązywało w nich prawo żydowskie, łącznie z przysięgą na Torę. Instancją odwoławczą były sądy wojewody lub panów danych włości.

Fragment polichromii z synagogi drewnianej w Chodorowie, XVII w. Na ziemiach polskich istniało wiele bóżnic drewnianych, budowanych przeważnie w mniej zamożnych gminach, które nie mogły sobie pozwolić na wzniesienie budynku murowanego. Wiele z nich zostało jednak kunsztownie ozdobionych.

Synagoga obronna w Żółkwi, XVII w. W dawnej Polsce wzniesiono kilkadziesiąt bóżnic obronnych. Należały do nich m.in. synagogi w Brodach, Czortkowie, Lublinie, Łucku, Szydłowie, Tarnopolu i Żółkwi. Były one ważnym elementem obronnym w czasie najazdów Tatarów i Kozaków. Fortyfikowano je także z myślą o ochronie ludności żydowskiej przed pożarami i tumultami na południowo-wschodnich kresach Rzeczypospolitej.

Dzieci żydowskie w drodze do chederu (szkoły żydowskiej). Obraz Jana Piotra Norblina. Tylko chłopcy mogli uczyć się w szkołach żydowskich. Nauka trwała cały dzień, a nauczyciel (melamed) surowo egzekwował wiedzę od swoich wychowanków, pomagając sobie czasem cienkim rzemykiem. Dziewczęta uczyły się w domu.

Wzrost liczby ludności żydowskiej zmusił władców polskich do regulacji jej statusu prawnego. Stało się to za sprawą kolejnych przywilejów królewskich oraz ograniczeń prawno - religijnych, uchwalanych przez sejmy Rzeczypospolitej i synody kościelne. Na ich mocy powstały w ramach miast dzielnice żydowskie, posiadające własną organizację wewnętrzną, samorząd i władze (kahały). Dzielnice te pozostawały pod opieką wojewodów lub właścicieli miast. W celu usprawnienia zbierania podatków od Żydów król Stefan Batory utworzył w roku 1580 tzw. Sejm Czterech Ziem (Waad arba aracot). Instytucja ta była unikalna w ówczesnej Europie. Sejm ten, jako naczelny organ samorządu żydowskiego, spełniał nie tylko funkcje fiskalne, ale także sądownicze, ustawodawcze i opiniotwórcze.

Względnie dobre warunki życia spowodowały wzrost liczby ludności żydowskiej. W połowie XVII w. mieszkało w Rzeczypospolitej około 300 tys. wyznawców judaizmu.

Żyd litewski z żoną i córką z XVIII w. Każda gmina posiadała szkołę, ponieważ u Żydów nauka czytania i pisania była obowiązkowa. Chłopcy żydowscy rozpoczynali naukę czytania i pisania już od czwartego roku życia w szkołach zwanych chederami. W niektórych miastach, jak Kraków, Lublin czy Lwów, powstały uczelnie talmudyczne (jesziwy), gdzie młodzieńcy studiowali Torę (Pięcioksiąg Mojżesza) i jej komentarze.