Tablica 5
Obraz gminy żydowskiej w dawnych wiekach


Przestępca żydowski zamknięty w kunie w przedsionku przedmiejskiej synagogi lwowskiej. W sądownictwie żydowskim w Polsce stosowano kary grzywny, więzienia, klątwę i wyłączenie ze społeczności gminnej. Kary te pozbawiały winowajcę prawa chazaki, czyli zamieszkania w mieście. Pozostałe kary były egzekwowane przez magistrat, urząd starościński i podwojewodziński.

Parochet - kotara zasłaniająca drzwi do Aron ha-kodesz z końca XVII w. Kotara oddziela w sposób symboliczny sacrum, czyli świętą skrzynię ze zwojami Tory, od profanum. Odsłaniano ją uroczyście w czasie nabożeństwa przy wyjmowaniu Pisma Świętego.

Rabin Samuel Eliezer Edels (ok. 1560-1631). Samuel Edels był rektorem jesziwy w Poznaniu, rabinem w Chełmie, Lublinie i Ostrogu. Napisał komentarz do Talmudu pt. Chidusze halachot we-agadot.

Płyta nagrobna (macewa) rabina krakowskiego Mojżesza Isserlesa. Cmentarz Remuh w Krakowie, XVI w. Napis głosi: "Wielki uczony, Światło Zachodu, największy gaon pokolenia, nasz nauczyciel, rabi Mojzesz, Pasterz i opoka Izraela [...] Od Mojżesza do Mojżesza nie powstał nikt, kto byłby równy Mojżeszowi pośród Izraela"

Drewniane drzwi do Aron ha-kodesz z synagogi Remuh w Krakowie z pocz. XVII w. Po prawej stronie drzwi znajduje się menora z napisem "Tak mów do Arona i to mu powiedz: Gdy ustawisz lampy, wtedy siedem lamp ma rzucać światło na przednią stronę świecznika" (Księga Liczb 8, 2). Po lewej stronie drzwi umieszczono chleby na półkach z napisem: "Będziesz zawsze kładł na stole przede mną chleby pokładne" (Księga Wyjścia 25, 30).

Żydowski kontrakt ślubny (ketuba), spisany między Szulimą Lewkowiczem a Marianną Leyzorowicz w roku 1743. Ketubę wręczał pan młody swej oblubienicy w czasie wesela. Zawierała ona powinności męża względem żony i gwarantowała jej zabezpieczenie finansowe w przypadku jego śmierci lub rozwodu.

Strona z modlitewnika (sidur), wykonanego prawdopodobnie w Krakowie na przełomie XV/XVI w. Modlitewnik został napisany ręcznie na pergaminie. Zawiera kalendarz, przepisy szabatu i teksty świątecznych modlitw. Należał niegdyś do znanego chasyda, Izraela Friedmana (zm. 1850) z Różyna pod Kijowem.

Wnętrze synagogi w Łańcucie, rysunek Zygmunta Vogla (1764-1826). Zbudowano ją w roku 1761. Obecnie znajduje się tam muzeum judaistyczne.

Kapela żydowska, rysunek Jana Piotra Norblina z 1778 r. Zabawie Żydów często towarzyszyła muzyka. Szczególnie hucznie obchodzono wesela, których wystawność przyćmiewała niekiedy przyjęcia na dworach szlacheckich.

Dzielnica żydowska każdego większego miasta tworzyła gminę (kahał), której zwierzchnikami byli rabini i starsi żydowscy. Ich władzy podlegała cała ludność żydowska, a chrześcijańska rada miejska nie miała prawa ingerować w kompetencje gminy. Kahał zajmował się budową synagogi, cmentarza, łaźni i innych budynków użyteczności publicznej oraz opiekę nad nimi. Miał pieczę nad szkolnictwem, sądownictwem i podatkami.

Każda gmina posiadała szkołę, ponieważ u Żydów nauka czytania i pisania była obowiązkowa. Chłopcy żydowscy rozpoczynali naukę czytania i pisania już od czwartego roku życia w szkołach zwanych chederami. W niektórych miastach, jak Kraków, Lublin czy Lwów, powstały uczelnie talmudyczne (jesziwy), gdzie młodzieńcy studiowali Torę (Pięcioksiąg Mojżesza) i jej komentarze.

Szkolnik (szames) wzywa na modły do bóżnicy. Szames wzywał wiernych do synagogi używając kołatki lub drewnianego młotka, którym uderzał w drzwi domów żydowskich. Pobożni Żydzi chodzili do bóżnicy nawet dwa razy dziennie i spędzali tam wiele czasu na modlitwie i studiowaniu Tory.





   Powrót do strony głównej   
A & K Woźniak