Tablica 1 Celem wystawy, przeznaczonej głównie dla młodzieży szkolnej, jest próba przedstawienia wielowiekowego dorobku polskich Żydów i skomplikowanych stosunków polsko-żydowskich, którym podręczniki szkolne poświęcają niewiele miejsca lub podejmują temat prawie wyłącznie w kontekście tragedii Holocaustu.
W potocznej świadomości Polaków obraz narodu żydowskiego jest w zasadzie zdeterminowany jego dramatycznym losem w okresie drugiej wojny światowej. Także i na świecie funkcjonuje obraz Polski jako kraju, w którym przede wszystkim ginęli Żydzi. Na obrazie wielowiekowych, najczęściej dobrych, stosunków polsko-żydowskich ciążą takie wydarzenia jak np. mord popełniony podczas ostatniej wojny na żydowskiej społeczności Jedwabnego przez ich polskich sąsiadów. Wydarzenia te wypierają ze świadomości fakt, że Polska była państwem, gdzie przez długie wieki mieszkała najliczniejsza w świecie społeczność żydowska, która znajdowała tu lepsze warunki życia i rozwoju własnej kultury, niż na Zachodzie Europy. Przez stulecia Żydzi stanowili istotną część społeczeństwa wielonarodowej Rzeczypospolitej, wnosząc w jej kulturę bogaty i oryginalny wkład.
Wystawa przedstawia różnorakie aspekty niespełna tysiącletniej historii polskich Żydów. Odkrywa zaginiony świat, porusza także skomplikowaną problematykę stosunków polsko-żydowskich w przeszłości i obecnie.
Powstanie wystawy i jej tournée
Idea jej zorganizowania kształtowała się we współpracy z Domem Anny Frank w Amsterdamie. Centrum Polsko-Niemieckie koordynowało bowiem w Polsce prezentację wystawy Anna Frank. Historia na dzień dzisiejszy. Odwiedzające wystawę grupy młodzieży niejednokrotnie pytały organizatorów, dlaczego nie mogą dowiedzieć się czegoś więcej o historii polskich Żydów. Odpowiadając na to zapotrzebowanie grupa krakowskich historyków, wraz z pracownikami Domu Anny Frank w Amsterdamie, rozwijała od 1995 roku koncepcję niniejszej wystawy.
Wystawa dokumentuje w popularny sposób historię Żydów mieszkających w Polsce od wczesnego średniowiecza po dzień dzisiejszy, wykorzystując do tego celu ponad 200 fotografii, pochodzących z ok. 80 archiwów. Integralną jej częścią jest bogato ilustrowany katalog, z obszernym (100 stronicowym) wprowadzeniem, stanowiącym popularnonaukową syntezę dziejów Żydów w Polsce. Wystawie towarzyszą także materiały dydaktyczne dla nauczycieli szkół ponadpodstawowych, zawierające test wiadomości oraz fragmenty tekstów źródłowych pomocnych przy realizacji tematyki żydowskiej w szkole. Materiały te rozprowadzane są przy okazji prezentacji wystawy. Istnieje także możliwość nabycia ich w Centrum Polsko-Niemieckim.
Wystawa Żydzi w Polsce. Swoi czy obcy? została zaprezentowana po raz pierwszy w marcu 1998 roku w Krakowie. Następnie odwiedziła wiele miast polskich (m.in. Warszawę, Lublin, Świdnicę, Wrocław, Przemyśl, Opole, Oświęcim, Jarosław, Włodawę, Krzyżową, Chrzanów). Aktualnie przygotowywany jest nowy plan wystawienniczy, obejmujący prezentację wystawy oraz jednodniowe seminaria nauczycielskie, poświęconych problematyce żydowskiej. Wszystkich zainteresowanych tym projektem prosimy o kontakt z Centrum Polsko-Niemieckim w Krakowie.
Od 1999 roku istnieje także niemieckojęzyczna wersja wystawy, której powstanie było możliwe dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Sprawa Zagranicznych RP i Fundacji Konrada Adenauera. Wystawa ta cieszy się w Niemczech bardzo dobrą opinią, także w środowiskach żydowskich, i była dotąd prezentowana w wielu różnych miastach, m.in. w Berlinie, Monachium, Akwizgranie, Münster, Dreźnie, Lipsku i Düsseldorfie. Miała ona również swoją premierę w Szwajcarii, oraz Bułgarii, gdzie jesienią 2001 r. była eksponowana w Instytucie Kultury Polskiej w Sofii.
|
Jak przypuszczam, tytuł wystawy [Żydzi w Polsce. Swoi czy obcy?], w intencjach jej organizatorów zapewne nie rozstrzyga sprawy, raczej pozostawia otwarty problem, odwołuje się, zgodnie z edukacyjnym charakterem ekspozycji do umiejętności wnioskowania młodych ludzi, do samodzielnej odpowiedzi na pytanie zawarte w drugim członie "Swoi czy obcy?". Być może tytuł "Polscy Żydzi" nie tylko byłby zbyt bliski nazwie tamtej. wielkiej i monumentalnej wystawy [wystawa Żydzi polscy" zorganizowana przez Muzeum Narodowe], ale w dodatku przesądzałby sprawę. Być może dzięki prostemu zabiegowi młodzież będzie musiała sama znaleźć odpowiedź, strząsając z siebie to, co przylepia się do nas wszystkich - albo stare antysemickie uprzedzenia, albo nowe filosemickie mody. Wystawie towarzyszy katalog świetnie wydany, w którym oprócz ikonografii, znalazło się także kilka szkiców pióra krakowskich historyków. Blisko tysiąc lat historii, wspólnej historii Polaków i Żydów, w kilku salach i na kilkuset stronach - to przedsięwzięcie nie tylko ambitne, ale także trudne. ... krakowska wystawa, którą zobaczą także inne miasta, po części jest także wystawą o nas samych - Polakach. Nie tylko naszych dawnych przodkach, naszych dziadach i ojcach, ale także o nas samych. Znalazło się na wystawie zdjęcie antysemickich, przerażających w swej treści napisów na murach i fotografie przedstawiające polskich licealistów uczących się hebrajskiego i odwiedzających Izrael. Wystawa, jak się rzekło jest skierowana do młodzieży, polskiej młodzieży. Dobrze jeżeli w najmniejszym nawet stopniu spowoduje zmianę postaw wobec naszych dawnych sąsiadów. I dobrze byłoby też. Gdyby izraelska młodzież tradycyjnie pielgrzymująca do Polski, kraju przodków, ale jednocześnie kraju, na którego terenie dokonała się Zagłada, miała okazję do zmiany przekonań równie niesprawiedliwych jak antysemityzm - odwiecznego mitu uważającego w s z y s t k i c h Polaków za żydożerców ... Na kilku podświetlanych planszach można prześledzić dzieje kultury żydowskiej na ziemiach polskich od zamierzchłych czasów Aszkenazyjczyków po współczesność. Każda plansza opatrzona jest komentarzami i notami historycznymi, można się z niej dowiedzieć równie wiele o religii i kulturze żydowskiej, co dramacie II wojny światowej. A także o osadnikach z okresu wojen krzyżowych, udziale w walkach o niepodległość Polski i działalności społecznej - dzięki wystawie można poznać także te mniej znane rozdziały z historii polskich Żydów.
|
Wystawa skromna, posługująca się tylko tekstem i zdjęciami, ale bardzo treściwa, odtwarza dzieje obecności żydowskiej w Polsce od początków państwowości polskiej po współczesność. (...) Znakomita okazja, by (zwłaszcza) młodzież szkolna i nauczyciele zapoznać się mogli z tysiącletnim dorobkiem polskich Żydów. Z ich miejscem w społeczności polskiej i ze skomplikowanymi (niekiedy bardziej, niekiedy mniej) stosunkami polsko-żydowskimi. Dobrze będzie, jeżeli również wycieczki młodzieży izraelskiej obejrzą tę wystawę.
Druga połowa października była miesiącem ogromnej promocji Polski u naszych zachodnich sąsiadów. (...) największym echem odbiła się jednakże przywieziona z Krakowa wystawa "Żydzi w Polsce. Swoi czy obcy?", którą w niemieckiej wersji językowej prezentuje tutaj Bawarskie Archiwum Państwowe i Stowarzyszenie na rzecz Popierania Żydowskiej Kultury i Tradycji. (...) ... prezentacja wystawy stanowiła szczególny sukces, ponieważ na jej otwarcie przybyli przedstawiciele najwyższych władz bawarskich i monachijskich, i pisały o tym wszystkie media. Wystawa fotograficzna (...) jest prawdziwym fenomenem rzeczowości, neutralności, poszukiwania prawdy. (...) Natomiast to, co na tej wystawie jest najważniejsze, to jej dokładność, staranność, spokojne podejście do tak trudnej przecież tematyki, prezentacja wszystkich punktów widzenia, dostrzeganie szerokiego spektrum tej problematyki, łącznie ze współczesnymi działaniami polskich władz i społeczeństwa polskiego na rzecz poszanowania żydowskiej kultury i tradycji. (...) Po prostu jest to wystawa, która przynosi duże korzyści opinii o Polsce, aczkolwiek zamieszczono w niej także np. aktualne fotografie, przedstawiające antysemickie wybryki współczesne czy paskudne napisy na murach polskich miast. Obok tego jest mowa jednak o wspólnym, dobrym życiu obu nacji, o żydowskich synagogach w Polsce, o Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, o rozwoju życia religijnego i kulturalnego nielicznych polskich Żydów. Obraz ten jest więc wielostronny i niczego się w nim nie ukrywa - oto najważniejsze przesłanie wystawy.
|
Przygotowanie i realizacja projektu
Organizator wystawy:
Stowarzyszenie Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie
31-124 Kraków
ul. Rajska 10/5
tel./fax.: +48-12-6340757
e-mail: pdzentr@kr.onet.pl
Koordynacja:
Dr Zdzisław Noga (Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie);
Levien Rouw (Dom Anny Frank w Amsterdamie);
Autorzy:
Dr Stefan Gąsiorowski (Katedra Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego);
Andrzej Kuler (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa);
Beata Łabno (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa);
Dr Piotr Trojański (Instytut Historii Akademii Pedagogicznej w Krakowie)
Recenzenci:
Prof. dr hab. Feliks Tych (Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie)
Dr Hanna Węgrzynek (Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie)
Konsultacje:
Dr hab. Jan Rydel (Instytut Historii Uniwersytetu jagiellońskiego)
Mgr Waldemar Bukowski (Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk)
Wsparcie finansowe:
Program Unii Europejskiej PHARE, Bruksela
Programu MATRA Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Holandii dla Wspierania Demokracji w Europie Środkowej i Wschodniej
Fundacja im. Stefana Batorego w Warszawie
Do powstania strony internetowej wystawy przyczynili się:
Dr Piotr Trojański (koordynacja projektu)
Anna Woźniak i BLUE LINE design studio (projekt i opracowanie strony)
Źródła fotografii
ABC Press, Amsterdam
Archiwum CAF
Archiwum Dokumentacji Mechanicznej w Warszawie
Archiwum "Echa Krakowa"
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Archiwum Państwowe w Krakowie
Archiwum Państwowe Muzeum w Oświęcimiu
Archiwum Państwowe Muzeum na Majdanku
Archiwum Prowincji Polskiej O.O. Dominikanów w Krakowie
Archiwum "Wprost"
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie
Biblioteka Jagiellońska
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Rycin
Biblioteka Narodowa w Warszawie
Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie
Bund Archives of the Jewish Labor Movement, New York
Centralne Archiwum Korczakowskie w Polsce, Warszawa
Archiwum "Gazety Wyborczej"
Kościół O.O. Bernardynów w Krakowie
Instytut im. Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku
Instytut Sztuki PAN w Warszawie
Muzeum Historyczne we Wrocławiu
Muzeum Historyczne Miasta Stołecznego Warszawy
Muzeum Izraelskie w Jerozolimie
Muzeum Mazowieckie w Płocku
Muzeum Narodowe w Krakowie
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Fundacja Książąt Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie
Muzeum Okręgowe w Jarosławiu
Muzeum Okręgowe w Tarnowie
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie
Archiwum "Wprost"
Wydawnictwo Dolnośląskie we Wrocławiu
YIVO, Nowy Jork
Fotografie i mapy zaczerpnięte z opracowań:
Atlas Historyczny świata, Warszawa 1974
Bałaban M., Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304-1868, t. 1-2, Kraków 1931-1936
Bałaban M., Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII wieku, Lwów 1906
Dąbrowska-Kostka S., Hitlerowskie afisze śmierci, Warszawa 1983
Dziecko polskie w latach wojny i okupacji, Warszawa 1979
Gawroński F. G., Bohdan Chmielnicki, t. 1, Lwów 1906
Głos Gminy Żydowskiej, nr 10-11, 1939
The Hebrew Book, A Historical Survey, ed. By R. Rosner, J. Ta-Shem, Jerusalem 1975
Hollaenderski L., Les Israélite de Pologne, Paryż 1946
Image Before My Eyes. A Photographic History of Jewish Life in Poland 1804-1938, L. Dobroszycki and B. Kirshenblatt - Gimbett, USA 1977
"Jidełe" (Magazyn)
Kalendarz Żydowski 1988-1989
Kłosy, 1875
Kraushar A., Frank i frankiści polscy 1727-1816, t.1, Kraków 1895
They lieved among us. Jevish heritage in Poland, Polska Agencja Promocji Turystyki 1995
Męczeństwo, walka i zagłada Żydów w Polsce 1939-1945, Warszawa 1960
Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich, pod red. Cz. Pilichowskiego, Warszawa 1979
Państwowy Teatr Żydowski im. Ester Rachel Kamińskiej, opr. Sz. Gąsowski, Warszawa 1995
Pogonowski I. C., Atlas Historyczny Polski, Kraków 1996, Wydawnictwo Baran i Suszczyński
Popławska I., Architektura Łodzi w XIX wieku, Studia i Materiały do Teorii Architektury i Urbanistyki, t. 11, Warszawa 1973
Ruszczyc M., Strzały w Zachęcie, Katowice 1987
Stola D., Nadzieja i zagłada,Warszawa 1995
Świat Anny Frank, Amsterdam 1985
Warszawskie getto, Warszawa 1988
Wir zogen gegen Polen, München 1940
Żydzi w Polsce Odrodzonej, t. 1-2, Warszawa 1932-1933
Żyndul J., Zajścia antyźydowskie w Polsce w latach 1935-1937 - geografia i formy, Biuletyn ŻIH, 1991
Autorzy fotografii:
J. Bednarczyk
T. Duda
S. Gąsiorowski
H. Górecki
J. Górz
Z. Jarzyński
A. Kaczmarz
S. Kamiński
J. Korzeniowski
G. Kozakiewicz
M. Machay
E. Małka
S. Michta
M. Mutor
R. Okoński
K. Pempel
K. Piksa
H. Rosiak
Z. Staszyszyn
W. Susid
P. Trojański
K. Wojda
P. Wójcik
E. Wołoszczuk
Właścicieli praw autorskich do niektórych wykorzystanych na wystawie fotografii nie udało się nam odszukać. Prosimy zatem wszystkie zainteresowane osoby i instytucje, które odnalazły swoje fotografie na wystawie o kontakt z Centrum Polsko-Niemieckim w Krakowie
© 2002, Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie
